Sağlığın Teknolojisi Sağlıklımı?
İlk bakışta sağlığın teknolojisi olur mu sorusu hemen aklımıza gelmelidir. Ama nedense Sağlık kelimesinin arkasına her ne kelime ekler isek hemen anlamak veya anlatmak istediğimiz çıkarımı yakaladığımızı düşünüveririz. Hemen kelimeler üzerinde tartışmaya başlarız. Sağlığımız teknolojik mi? Sağlık teknolojik olur mu? Sağlık teknolojisi bizde çok iyidir. Ne demek sağlık teknolojisi, insanı makineler mi iyileştirecek? Bu ve benzeri olumlu ve olumsuz sorularla tartışmalar alevleniverir.
Ama nedense hiç sağlık teknolojisini resmini yapmayı bir anda düşünemeyiz. Bunun da resmi mi olur gibi savunma mekanizmasını sesli veya sessiz olarak otomatik çalıştırırız. Sağlık teknolojisinin resmini yapmamız istendiğinde eminim her birimiz farklı bir cihaz resmi çizmeye başlarız ve bunun üzerinden sağlık teknolojisinin ne olduğunu anlatmaya çalışırız. Ancak unutuyoruz ki insan beyni harf veya kelime kayıt etmiyor. Tamamen obje ve hareket üzerine bir kayıt mekanizmamız var. Biz resimlerle anlatamadığımızı kelimelerle tamamlamaya çalışırız. Ama bana hiç konuşmadan bir resim yap ve bu kavramı bana anlat derse birisi, elbette çizdiğimiz koter cihazının resmi bize sağlık teknolojisi kavramını anlatmayacaktır. O resim sadece bir koter cihazını akla getirecektir. Bunun aslında gerçek sebebi bilinçaltında bildiğimizi zannettiğimiz kavram bir yakıştırmadan ibarettir. Kavramın esasına vakıf değilizdir ve biz kendimizce öyle olmasını ve oradan yaptığımız çıkarımları herkesin kendiliğinden kavramasını istiyoruzdur.
Nedir sağlık teknolojisi?
Peki, esasen nedir sağlık teknolojisi? Bu kavram bize neyi çağrıştırmalıdır veya hepimiz aynı olay ve nesnel bütünlüğü mü çağrıştırıyoruz?
Sağlığın teknolojisi için bunları ayrı tanımlayıp açıklamaları birleştirip çıkarım yapmalıyız. Hepimizin gayet iyi bildiği gibi sağlık; kişinin bedenen, ruhen ve sosyal olarak tam iyilik halidir. Teknoloji nesnel temelli, fiziksel ve matematiksel koşullarda çalışan varlıklara verilen isimdir. Bu iki kavramın birleştirilmesi ile ortaya çıkan şekliyle “kişinin bedenen, ruhen ve sosyal olarak tam iyilik halinde olması için kullanılan nesnel temelli, fiziksel ve matematiksel koşullarda çalışan varlıklara sağlık teknolojisi denir” mantığı oluşur. İlk bakışta doğru gibi görülen bu tanım insanları makineler mi iyileştirecek sorusunun haklı olduğunu bize gösteren yanlış bir tanımdır. Burada teknolojinin insanları iyileştirdiğini savunan bir kavramsal tanım ortaya çıkmaktadır. O halde bir fonksiyon daha eklenmelidir ki gerçek hayatta oluşan olay ve nesneyi bize resmettirsin.
Benim şöyle bir tanımım var. “İnsanın bedenen, ruhen ve sosyal yönden iyi olması için verilecek hizmet ve ulaşılacak hedeflerde işimizi kolaylaştıran, fayda sağlayan cihaz, makine veya nesne temelli fiziksel ve matematiksel koşullarda çalışan varlıklara ‘sağlık teknolojileri’ denir.”
Burada üç kavram birleşimi ortaya çıkmaktadır.
- İnsanın bedenen, ruhen ve sosyal yönden iyi olması için
- Verilecek hizmet ve ulaşılacak hedeflerde işimizi kolaylaştıran, fayda sağlayan
- Cihaz, makine veya nesne temelli fiziksel ve matematiksel koşullarda çalışan varlıklara ‘sağlık teknolojileri’ denir
Birinci kavramı zaten biliyoruz, sağlık. Üçüncü kavramı az önce tanımladık, teknoloji. Tamamlayıcı kavram “verilecek hizmet ve ulaşılacak hedeflerde işimizi kolaylaştıran, fayda sağlayan” kavramı işin “püf” noktası. Bu püf noktasını yakalayamaz isek işte o zaman kendimizi kandırırız ve teknoloji çöplüğüne dönmeye başlarız. Sağlık için daha çok teknoloji kandırmacası bize daha çok tüketen bir toplum yapar iken inovasyon açısından da ne için yaptığını, ana temayı kaçıran ve ürün geliştirmekte zorlanan bir ülkeye dönüveririz. Onun için sağlık teknolojilerinde temel kavram “verilecek hizmet ve ulaşılacak hedeflerde işimizi kolaylaştıran, fayda sağlayan” tanımlamasıdır. Hangi hizmeti ne için vereceğiz ve hedefimiz nedir ki sağlık ve teknoloji kelimesi bütünleşsin.
Sağlık teknolojilerini mantıksal kullanabilmek
Bu tanımı doldurabilmek için sağlık teknolojilerinin hizmet alanının öncelikle tanımlanması gereklidir. Sağlık teknolojilerinin kullanımı ile ilgili ne gibi alanlar vardır? Bu yukarıdaki soru ve tanımı nasıl açmalıyız? Cevap çok kolay, hastanın iyileşmek için ihtiyaç duyduğu verilecek hizmettir gibi bir değişken tanımlayarak bunu geçebiliriz. Peki, hedefi nasıl tanımlayacağız. Verilecek hizmet şu anki amacımız iken hedef geleceğe ait bir tanımdır. Daha çabuk iyileşme sağlamak, daha ucuza mal etmek, daha kaliteli yapmak, daha uzun yaşatmak, toplum sağlık düzeyinin daha yüksek olmasını sağlamak, hasat güvenliğini artırmak gibi çok farklı değişken kategorilerde hedef tanımlamaları yapılabilecektir.
Bunların biri veya bir kaçının uygulamaya alınması çok zor gibi görünmekle beraber günümüz profesyonel yönetim disiplinlerinde çok zor veya imkânsız diye bir konu yoktur. Bu sorunu çözmek için yeterli kaynak var mı, yeterli akıl teri döktük mü, yoksa yetersiz kaynakla mı çalışıyoruz sorusu sorulmalıdır. Bu kadar değişkenlik kategorisinde karmaşık mantıksal tasarım yeterli akıl teri ayrılması ile çözülebilecektir. Dolayısı ile sağlık teknolojilerini mantıksal kullanabilmek için kullanım öncesinde hedeflere yönelik çalışmalarla çokça akıl teri dökerek temel felsefesini ve uygulama mantığını oluşturmak gerekecektir. Aksi halde başkalarının akıl teri ile oluşturduğu teknolojilere amele gibi alın teri döken ve bir de üstüne binlerce dolar para veren bir sağlık camiası olmaktan kurtulamayız.
Bu sebeple öncelikle aşağıdaki dört temel hizmet alanı detaylı stratejik planlarla kavramsallaştırılıp uygulama planları çıkarılmalıdır.
Sahip Olma: Ürünü almak. Burada ne gibi değerler, hangi hedefler yakalanacaktır ayrıştırılmalı, kategorize edilmeli ve tüm sektörün ortak bilinci haline getirilmelidir.
Çalıştırma: Ürünü kullanmak. Ürün teslim alma, çalıştırma ve kullanımda tüm algoritmalar, riskler ve başarı faktörleri tanımlanmalı, gereksiz, hatalı veya verimsiz kullanmaların önüne geçilmelidir.
Sürdürme: Ekonomik ve teknik ömrü ne kadarsa onu o kadar kullanabilmek. sürdürülebilirlik günümüz performans toplumunun temel felsefelerinden biridir. Dolayısı ile önce ne kadar sürdürmemiz gerektiği, sonrada bunu sağlamak için hangi yöntemlerin kullanılması gerektiği algoritmik olarak çıkarılmalıdır.
Yenileme: Ekonomik ve teknik ömrü dolduğunda gereğini yapmak. Yukarıdaki tüm kavramlar tamamlandıktan sonra kullanıma son verme, yenilere ve hedeflere ulaşma test edilebilir olacaktır. Yeni bir cihaz çıkınca eskisi hemen gözümüzden düşmeli mi, onunla hastalar daha mı iyi olacak gibi ilk basamak sorularla karmaşaya düşmek içten bile değildir ve hepimizin yeniye sahip olma aşkı sistemi cezbedecektir. Ya da bunu lüks düşkünlüğü veya maliyet olarak değerlendirip yıllarca eski ve verimsiz cihazlara çalışmak zorunda kalınacaktır.
Bu konuları çözmediğimiz sürece almayan bir pişman, alan iki pişman gibi çelişkiler yaşanacaktır. Bir başka açıdan da “tüm İngiltere’de bulunan tomografi cihazının kat kat fazlası sadece İstanbul’da var” diyerek övünmeye ve üretmemeye devam edilecektir. Sağlık teknolojisi değerlendirme çalışmaları teknolojiye hâkim olmanın ilk basamağıdır. Bu noktada kanıta dayalı sistemler kullanmadan niyete dayalı veya öngörüsel değerlendirmeler yaparsak teknoloji çöplüğü olup olmadığımızı bile fark edemeyecek hale geliriz.
Sayfadaki diyagramda çok basit olarak kanıta dayalı sistemler ile niyet veya tahmine dayalı sistemlerin resimli anlatımı yapılmıştır. Ülkemizin de teknolojik sıçrama yapabilmesi için öncelikle sağlık teknoloji değerlendirme yöntemlerini ve politikalarını geliştirmesi zorunludur.